Những đám ruộng mất mùa
Làng tôi không xa kinh kỳ sáng chói
Có những cánh đồng cát dài
Có lũy tre còm tả tơi
Ruộng khô có những ông già rách vai
Cuốc đất bên đàn trẻ gầy
Có người bừa thay trâu cày...
[Quê Nghèo-- Phạm Duy]
ĐẤT RUỘNG ĐỘNG ĐỀN
Đất ruộng Động Đền nổi tiếng hiếm hoi, một dải đất cát ven biển Hàm tân chỉ ưu tiên dành cho người nào biết chăm chỉ làm lụng chịu khó khai hoang vỡ đất có thể nói từng tấc đất một.
Kỷ niệm ở đây tôi không thể nào quên được những năm sau 1980 thời gian tôi có mặt tại "XỨ ĐỘNG",cái tên của tay sáo có biệt danh là THÀNH TÍN, anh cũng người gốc phường Đệ tứ tỉnh Quảng trị năm xưa .
Lúc độc thân tính tôi siêng năng chịu khó. Tôi không bao giờ bỏ qua bờ tranh bụi lách hoang nào cả vì mong muốn kiếm thêm diện tích cho đám đất bạc màu trên rẫy "CHỒM CHỒM". Tôi còn nhớ một cây cầy cổ thụ to lớn gỗ cứng ngắt thiên hạ ai cũng chê tôi cũng không bỏ sót.
Đến khi hỏi vợ xong tôi đi phụ làm ruộng với ba vợ tôi cái tánh siêng năng cũng không giảm bớt mà lại còn tăng gấp bội.
Động Đền hồi này có đến 6 thôn lại phải sống chen chúc với đám ruộng pha cát bạc màu nhỏ hẹp. Đất hẹp đến nổi đứng bên này nói vói qua bên kia vẫn rõ giọng. Hàng trăm gia đình lại phải cạnh tranh nhau từng tất ruộng bờ be và còn có khi mích lòng nhau từng miếng nước dẩn vào đám ruộng cỏn con từng nhà.
Thứ đất này chỉ tốt trong quá khứ vài mùa đầu khi dân QT mới di dân vào tức khoảng sau năm 1973. Những vồng khoai củ to quá cở chưa từng thấy hay những bụi sắn củ lớn đến nỗi ít ai nhổ lên được ! Đó là chuyện hơn 15 năm trước khi tôi về, chuyện mà ai là người dân xứ Động cũng còn nhắc lại . Và người dân xứ Động có người phải từ giã quê hương nghèo khó này mà ra đi biền biệt. Họ đã vào tận Rạch giá, Bạc liêu nơi ruộng đồng 'cò bay thẳng cánh' hay chịu làm phu cao su tại những vùng đất đỏ LONG KHÁNH-BIÊN HÒA.
SAN LẤP HỐ BOM
Tôi thì bám vào những mét đất ruộng cằn cổi này ,'đồng cam cộng khổ' với những ngừơi còn ở lại. Làm sao quên được những ngày tháng cần cù chịu khó ; ba vợ tôi mấy đứa em vợ và cả tôi ngày lại ngày dám san cả hố bom từ lâu đã biến thành cái hồ ở giữa đám ruộng nghèo nàn này. Cái hố bom từ lâu là miếng đất hoang vì chẳng ai dám có gan san lấp ! thế mà cả nhà tôi dám làm.
Tính kiên trì cùng nhẫn nại đã là sức bật cho chúng tôi đủ ý chí dám san lấp một hố bom mà bà con thôn xóm chưa ai nghĩ đến . Nỗi đau khi cả nhà cùng ngồi lê lết cắt từng nhánh lúa nhẹ bấc vì mất mùa chỉ còn vài hạt , vì đất chẳng còn gì cho cây lúa sinh sôi nảy nở. Một sào lúa cắt không đủ bù giống, có nhà bỏ luôn không thèm cắt nữa . Cả cánh đồng lổ đổ những đám lúa mất mùa thiếu phân thiếu nước. Những nhánh lúa lép xẹp hạt ngay đơ chỏng ngọn lên trời như " than thân trách phận", chúng thấp hơn đầu gối buộc chúng tôi cùng hàng ngang vừa ngồi vừa cắt . Những nhánh lúa thiếu hạt nhẹ đến nỗi không gây được chút cảm giác nào trong lòng bàn tay. Tôi nhớ hòai những buổi gặt lặng lẻ, sự lặng lẻ buồn bả chua cay. Chúng tôi im lìm làm việc, những động tác chán nản khó tả dù không nói nhưng ai cũng mang tâm trạng giống nhau.
Quê nghèo làm gì có bóng dáng trâu bò, hoàn cảnh bấy giờ trâu bò là cả một gia tài không ai dám mơ. Không trâu bò làm ruộng mấy cha con chúng tôi chỉ nhờ vào cái cuốc bản thật to để cuốc mau hơn, mỗi lát cuốc là tôi phải cắn răng mím môi để lật cho đươc tảng đất lớn lẫn bùn sình. Sức người và những cái bừa "cải tiến" chúng tôi đã bừa lại ruộng thay bò trước khi cấy lúa. Sức người và những cái bừa cải tiến này tôi và mấy đứa em vợ thay phiên nhau chòang những sợi dây thừng qua vai xong cùng nhau kéo những đường xẻ thẳng tắp bỏ đậu phụng mùa đất ẩm. Những lúc này tôi mới thấm thía bài hát "quê nghèo" của Phạm Duy thời kháng Pháp...
"Ruộng khô có những ông già rách vai
Cuốc đất bên đàn trẻ gầy
Có người bừa thay trâu cày..."
Nhưng trớ trêu thay, sự thật của bài hát này lại vận vào số phận chúng tôi không sai chút nào .
KHOAI CÁ BÙ CƠM
Những vồng khoai thế sau mùa ruộng, rơm rạ còn lại chịu lót làm phân cho vồng khoai tươi tốt trong mùa khoai đất ẩm. Hình như khoai sắn là những gì đã định phần cho số dân Động Đền còn ở lại như chúng tôi để thấy rằng lúa cơm là những gì quý giá nhất và dầu có bong tay mỏi gối cũng cắn răng san cho bằng cái hố bom to nhất xóm mới nghe ! Trời cũng an ủi cho số phận người dân ở gần biển nhiều khoai thiếu gạo nhờ những mớ cá tươi rói cùng dễ kiếm trong khi ruộng đồng thiếu thốn bạc màu và lúa gạo hiếm hoi.
Sát bờ biển là những xóm nhà làm nghề biển. Họ ở sát cạnh nhau, nương vườn nhỏ hẹp. Mùa gió chướng, những ngày không đi biển, họ là những nông dân cần cù. Lúc này họ chịu khó khai phá từng mẫu rừng tràm bên bờ đại dương, biến chúng thành nương khoai xanh ngắt. Khoai Động đền ông Trời bù trừ cho cũng có tiếng ngon vì trồng trên thứ đất pha cát xen lẫn độ mặn của biển khơi.
Mùa rảnh tôi ra biển phụ kéo lưới bờ với ngư dân . Hai toán người già có trẻ có phụ nhau kéo lưới vào bờ . Thúng không ra xa nên chỉ giăng lưới rùng sát bờ kiếm cá nhỏ thôi . Tình làng nghĩa xóm người nông kẻ ngư ai cũng là lối xóm nhau cả. Mớ cá vụn kéo xong bà con chia nhau sòng phẳng không nề hà kẻ yếu người mạnh . Cứ buổi như thế tôi cũng kiếm được một bao cát cá cơm về cho mẹ tôi làm mắm.
NGÀY VUI CƠM MỚI
Thế là nhà vợ tôi và cả cùng tôi đang đi làm rễ đã thành công. Cái hố bom đó dĩ nhiên không thể rộng ra thêm nhưng đất đai cả nhà tôi đổ vào càng lúc càng nhiều thêm. Số phận và kiên trì đã thách đố nhau. Hình ảnh cái hố bom đó đã thực sự biến mất; miếng đất hoang đã hiện thân thành sào lúa đầu mùa được sức trĩu nhánh, những nhánh lúa vàng óng ánh no tròn đầy hạt hòa với niềm vui của ba vợ tôi cùng người rễ tương lai là tôi đang say sưa đứng ngắm bên lề ruộng.
Ngày CÚNG CƠM MỚI đến. Ba vợ tôi có lệ hay cúng cơm mới sau khi hoàn tất một vụ lúa dù được hay mất mùa. Mùa cúng cơm mới cái năm mà chúng tôi thu hoạch những gánh lúa đầu tiên từ hố bom nhà tôi vừa lấp nó vui vẻ và háo hức thật nhiều . Mẹ gia tôi tất tả ra chợ từ sớm, bà cũng vui lây với niềm vui trúng mùa của chồng con. Mâm cơm mới vừa trưa là đã xong để ba vợ tôi trước là khấn nguyện tạ ơn thổ thần đất đai sau đó cả nhà tôi sẽ cùng nhau liên hoan khi đã hoàn tất một mùa làm lụng cực nhọc.
Chiều rơi thoi thóp trên vài luống khoai
Hiu hắt tiếng bà mẹ cười
Vui vì nồi cơm ngô đầy ...
Làm sao chúng tôi không vui đươc khi từng giọt mồ hôi cùng bàn tay rát bỏng để kiếm ra hạt gạo . Trong niềm vui đơn sơ cùng bình dị đó lòng tôi phát sinh niềm thông cảm cho nỗi cơ cực của người nông dân , tôi mới cảm nhận được giá trị của cái nghề chân lấm tay bùn , cảm thông sâu sắc nỗi khổ ở những nơi đất hẹp người đông cùng lúa ruộng bạc màu như Động Đền nơi tôi đã ở.
Những hạt gạo trắng ngần mới thay xong lớp vỏ lúa mới tinh chúng vừa rời đồng ruộng chỉ mấy hôm thôi , giờ đây chúng biến thân thành từng chén cơm thơm ngát hôm nay ngày CÚNG CƠM MỚI. Vừa liên hoan chén tạc chén thù với ba vợ, tôi vừa nhìn ra cánh đồng nhỏ hẹp đang trơ gốc rạ.
Trong niềm vui cơm mới chen lẫn nỗi sung sướng của tôi vì ngày cưới của vợ chồng tôi gần kề. Từ đồng cảm cho những thân phận nghèo giống nhau, tôi bước vào làm rễ nhà vợ tôi không một điều kiện nào ngoài trừ 2 bàn tay trắng cùng một tấm lòng ngay thật.
...
Bao giờ cho lúa được mùa luôn, lúa ơi
Để cho cô con gái không buồn vì gió Đông
Bao giờ cho lúa về đầy sân, hỡi em
Để cho anh trai tráng được gần người gái quệ...
Giữa cánh đồng là con đường đất duy nhất dẫn về LA GI nơi phố thị cách Động ĐỀN không xa vài ba con buôn đang gò lưng đạp xe trong mùa gió ngược. Mùa gió chướng đang đến, mảnh đất khô cằn này chẳng còn gì sinh thêm lợi tức. Ngoài biển người dân làm cá cũng chẳng hơn gì; sóng lớn bạc đầu, thuyền- thúng úp phơi trên cát, ít ai ra khơi.
Tôi uống thêm vài ba chung rượu cố vui cho trọn vẹn cho thoải mái một ngày như ngày hôm đó- ngày VUI CƠM MỚI- vì hôm sau là chuỗi thời gian thiếu thốn đang chờ.
Viết cho ba mẹ gia tôi
Đinh trọng Phúc