Đinh Danh Vùng
Moderator
Đồng hoa lau (Ảnh mạng minh họa căn cứ nghĩa quân Đồng Lau)
Vùng đất Nông Kỳ xưa, sau là tổng Ỷ Đốn, huyện Thần Khê, phủ Tiên Hưng, trấn Sơn Nam Hạ. Bao gồm các xã: Chi Lăng - Đông Đô - Tây Đô - Hòa Bình, huyện Hưng Hà; cùng thôn Đồng Gòi xã Minh Tân và thôn Minh Đức xã Lô Giang, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình ngày nay.
Trong Đinh Tộc Thế phả có ghi địa danh Nông Kỳ, tôi đã tra cứu nhiều tài liệu địa chí viết về địa danh quê hương, nhưng chưa thấy tài liệu nào đề cập tới địa danh Nông Kỳ.
Lớp Cổ nhân xưa có thể lý giải được điều này. Nhưng tiếc thay các Cụ đã về với tiên tổ, để lại cho lớp hậu sinh một khoảng trống khi tìm hiểu về cội nguồn bản quán quê hương.
Qua đọc “284 Anh hùng hào kiệt Việt Nam ” của Vũ Thanh Sơn, có nói đến câu đối của các Sỹ phu yêu nước vùng Hưng Yên, Nam Định viếng Đốc Mịch (khi đó chưa có tỉnh Thái Bình), một trong những người con yêu nước chống Pháp của vùng đất Nông Kỳ như sau:
Tích nhật Lục Giang Pháp phí kinh hồn, Phươn Bổng anh hùng, Đốc Lãnh dân xưng bất hủ.
Kinh thiên Lô Đổng, Ngụy quân táng đởm, Nông Kỳ tráng sỹ, Nhiêu Nam đề tặng trường linh.
Dịch nghĩa:
Ngày trước sông Luộc giặc Pháp kinh hồn, anh hùng Phan Bổng, Đốc Lãnh dân còn tôn mãi.
Hôm nay Đồng Lau*, Ngụy quân vỡ mật, tránh sỹ Nông Kỳ, Nhiêu Nam Vua tặng không mờ.
(* Đồng Lau là căn cứ của nghĩa quân Đốc Mịch ở làng Phươn - Bổng nay là xã Hòa Bình, Hưng Hà, Thái Bình, khi xưa đồng có nhiều lau sậy).
Lại nói về Đốc Mịch, tên thật là Nguyễn Mịch, cùng với anh cả Đốc Giới tên thật là Nguyễn Giới, con trai của nhà yêu nước Nguyễn Thành Thà, người làng Phươn (Phan) xã Đô Mỹ, tổng Ỷ Đốn, huyện Thần Khê, phủ Tiên Hưng. Trước là xã Bình Lăng, nay là xã Hòa Bình, huyện Hưng Hà, Thái Bình.
Ông Nguyễn Thành Thà có 4 người con trai, vì căm thù giặc Pháp cướp nước, các con ông cùng theo cha hưởng ửng hịch Cần Vương của Vua Hàm Nghi, đều là những lãnh tụ của các cuộc khởi nghĩa chống Pháp, làm cho giặc Pháp và tay sai nhiều phen kinh hồn bạt ví.
Nhưng về sau căn cứ Phươn Bổng bị địch bao vây nhiều ngày, do thiếu vũ khí lương thực, giặc Pháp tấn công căn cứ tan vỡ. Ông Đốc Giới bị giặc đem về chém tại Kỳ Bá ( nay TP Thái Bình), ông Đốc Mịch giặc chém tại bến đò Phươn của làng, để thị uy nhân dân. Vua Hàm Nghi nhận được bản tấu, truy tặng hai ông hàm Nhiêu. Sỹ phu Hưng Yên, Nam Định đã làm nhiều bài thơ và câu đối viếng hai ông, trong đó có nhắc đến “Tráng sỹ Nông Kỳ ”.
Vùng đất Hưng Hà nói chung và Nông Kỳ nói riêng là vùng đất cổ, khi xưa là chiến địa giữa sứ quân của Trần Lãm, Đinh Bộ Lĩnh chống nhau với sứ quân Phạm Bạch Hổ ở Đằng Châu (Kim Động) và sứ quân của Lữ Đường ở Tế Giang (Văn Giang) Hưng Yên. Hiện ở thôn Lộc Thọ, xã Độc Lập, huyện Hưng Hà còn di tích thành đất dài là đồn lũy, Đại bản doanh chỉ huy của Đinh Bộ Lĩnh và Lăng miếu Đàm Thái Hậu ( thân mẫu của Vua Đinh Tiên Hoàng) cùng bài vị thờ các tướng Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Lưu Cơ, Phạm Thành đã tận trung với nhà Đinh. Vùng đất Nông Kỳ quê tôi còn có đền thờ Lê Hoàn (là bộ tướng của Vua Đinh) ở các làng Đún Ngoại, Kênh, Đô Kỳ … trong chiến tuyến chống nhau với hai sứ quân nói trên.
Có lẽ, địa danh Nông Kỳ có từ thủa rất xa xưa, trước cả thời Hậu Lê; sau này do có sự thay đổi về địa danh hành chính, nên không nhắc lại nữa. Địa danh cổ Nông Kỳ chỉ còn truyền miệng trong dân gian, từ đời này qua đời khác. Thế mới biết, văn hóa truyền khẩu có sức sống lâu bền trong dân gian.
Ngày nay, mỗi khi nhắc đến địa danh Nông Kỳ - Ỷ Đốn, với những tên Nôm của các làng xã, như: Làng Đún Ngoại, Đún Nội, Đô Kỳ, Quấc, Gòi, Kênh, Phươn, Lếnh, Bóng, Mải … mới nghe như chẳng có nghĩa gì. Nhưng đối với những người con xa xứ lại rất đỗi thân thương, luôn tự hào về một vùng quê cổ, hào hùng và tươi đẹp, đã thấm đẫm mồ hôi xương máu của bao thế hệ ông cha, để bảo vệ và xây dựng quê hương yêu dấu.
Đinh Danh Vùng
