Đinh Danh Vùng
Moderator
Trong một đợt đi khảo sát dân tộc học - lịch sử ở huyện Na Rì tỉnh Bắc Kạn, tôi thật không ngờ đã phát hiện một di tích lịch sử – văn hóa đặc biệt có ý nghĩa, giá trị. Đó là đền Phya Đeng ở xã Cường Lợi. Địa điểm đền ở vào một thế núi đẹp, cách trụ sở Ủy ban nhân dân xã Cường Lợi không xa, nhưng nay chỉ còn là một phế tích trong một vùng hoang rậm.
Qua khảo sát từ nhiều nguồn tư liệu nay còn rất ít ỏi rải rác trong dân, thì đây là đền thờ Đinh Tiên Hoàng, vị hoàng đế của nước Đại Cồ Việt. Thế nhưng trong lời tế, khấn liên quan đến Đinh Tiên Hoàng lại có thêm cả Đại thần Thái bảo Nông Trí Cao từ thời nhà Lý. Qua khảo sát sơ bộ chúng tôi thấy khởi đầu đền Phya Đeng thờ Nông Trí Cao, uy thiêng rất lớn. Về sau, đến thế kỷ XV, khi triều Lê sơ tăng cường chế độ lưu quan từ miền xuôi lên vùng biên trấn ải, thì các quan chức, quận công đó mới mang theo Quốc thần Đinh Tiên Hoàng cùng tôn thờ vào ngôi đền đó để tạo thêm uy thế, chỗ dựa tinh thần cho việc an dân, giữ nước ở nơi có vị trí chiến lược trọng yếu này (*).
Đền Phya Đeng theo tiếng Tày địa phương có nghĩa là đền thờ thần ở “núi đỏ”. Theo các cụ già địa phương thì xưa kia nơi đây là một khu rừng cổ thụ, có ngôi đền rất lớn, rất uy thiêng, người qua lại trên con đường trước đền đều phải bỏ mũ nón, xuống ngựa. Hàng năm tổ chức lễ hội rất to vào ngày Thìn tháng Tư âm lịch. Chủ lễ do trưởng bản họ Nông phụ trách. Dân trong vùng đóng góp tiền của, mổ trâu bò cùng khao hội, theo đó là các trò chơi như tung còn, đấu võ v.v…
Nay thì toàn bộ khu đền Phya Đeng đã hoang tàn, chỉ còn chút địa danh phế tích. Sự hoang tàn bỏ phế này bắt đầu từ những năm 60 của thế kỷ trước khi phong trào “khai hoang phát triển kinh tế và văn hóa” kết hợp với phong trào hợp tác hóa nông nghiệp, chống mê tín dị đoan đang phát triển mạnh.
Mong sao Luật di sản văn hóa tỏa ánh sáng về địa phương Cường Lợi, Na Rì có thể tác động việc dựng lại di tích lịch sử - văn hóa đền Phya Đeng đúng với tầm vóc ý nghĩa, giá trị thiêng liêng của nó.
Lương Văn Bảo
Nguồn Xưa & Nay - Số 263 (07/2006)